Banialuka

PROGRAM DZIAŁANIA – sezony artystyczne 2022-2027

PROGRAM DZIAŁANIA

Teatru Lalek Banialuka im. Jerzego Zitzmana w Bielsku-Białej

– sezony artystyczne 2022-2027

Jacek Popławski

 

Wstęp

Żyjemy w czasach trudnych słów. Trzy lata temu wprowadziliśmy do użytku określenia: pandemia i lockdown. Ostatnio musieliśmy niestety zacząć używać innych: konflikt zbrojny i uchodźca. Niedaleka przyszłość nie jest wolna od niepokojących, kolejnych określeń: stagflacja i recesja. Przed Teatrem Lalek Banialuka stoi wiele wyzwań; praca twórcza w niepewnej sytuacji gospodarczej i finansowej, pogarszająca się kondycja budynku teatru, czy potrzeba reorganizacji pracy i przebudowy zespołu artystycznego. Poniżej przedstawię obszary, które wymagają ode mnie, jako dyrektora wysiłku, by w następnych pięciu sezonach teatr jako „zakład pracy” mógł skutecznie realizować misję teatru jako „zjawiska”, tak bardzo potrzebną ludziom w czasach trudnych słów. 

Działalność artystyczna

Podstawową misją Banialuki jest tworzenie i eksploatacja przedstawień. Plan każdego sezonu artystycznego będzie oparty o założenie, że równolegle z granymi spektaklami, powinny powstawać cztery premiery, adresowane do dzieci przedszkolnych, szkolnych, młodzieży i dorosłych. Tak jak dzieci są tradycyjnymi widzami teatru lalek i do nich kierowana jest większość przedstawień, tak odbiorcy w wieku 12+ często nie znajdują adresowanych do siebie propozycji. Skutkiem tego, całkowicie porzucają zainteresowanie teatrem na korzyść prostszych rozrywek. Teatr lalek dysponuje jednak odpowiednimi narzędziami i może stanowić atrakcyjną formę spędzania czasu. Na takich samych zasadach Banialuka jest gotowa konkurować o widza dorosłego.

Banialuka mając na uwadze ogół widzów będzie działać inkluzywnie i oferować repertuar zróżnicowany pod względem tematycznym jak i plastycznym. Będą to zarówno spektakle poważne, jak i lżejsze. W kolejnych sezonach zaproponuję widzom prapremiery oraz znane i cenione tematy ponadczasowe, oparte na wielkich dziełach literatury, podaniach, mitach. Chodzi mi o ich ponowne odczytanie, współczesną interpretację i zastosowanie nowych środków inscenizacyjnych. Chcę prowadzić teatr ambitny, nowoczesny, mądrze korzystający z doświadczeń klasycznego rozumienia technik lalkarskich, ale przede wszystkim czerpiący z nowych trendów. Najlepszym przykładem może być premiera z roku 2021 - PROCES Franza Kafki w reż. Konrada Dworakowskiego. Prawie stuletnia opowieść (nie tracąc nic z istoty przekazu) jest przedstawiona współcześnie i awangardowo a co najważniejsze - jest w oczach młodzieży wiarygodna. Teatr ewoluuje, zmieniają się też odbiorcy sztuki; niezwykle ważne jest pozostawanie w nurcie zmian. 

Tematyka spektakli (treścią i inscenizacją dostosowana do wieku odbiorców) będzie się poruszać w obszarach aktualnych i powszechnych. Po pierwsze - prawa dziecka do dzieciństwa, do bezpiecznego rozwoju, znaczenie przyjaźni, współpracy, jak i ukazanie bogactwa wynikającego z różnorodności oraz prawa do dokonywania własnych wyborów. 
Po drugie - człowiek w otaczającym go świecie, jego stosunek do stworzeń i przyrody, szacunek dla życia w kontekście tak intelektualnym jak i zmysłowym, czerpiącym również z mitów i legend. Po trzecie – człowiek i jego rozwój emocjonalny, umiejętność dojrzewania, radzenie sobie ze stratą i żałobą, postawy i decyzje w sytuacjach opresyjnych.

Chcę wokół Banialuki budować społeczność widzów. Zachęcić ich do szerszego udziału w spotkaniu ze sztuką wysoką. Posłużą temu spektakle, po zakończeniu których możliwa będzie rozmowa widzów z aktorami, twórcami, czy zaproszonymi gośćmi. Teatr wprowadził już nową formułę kontaktu z widzami, tzw. próby otwarte - premiery pedagogiczne, na które zapraszamy m.in. nauczycieli. W rozmowach z twórcami czy specjalistami z dziedzin dotyczących treści sztuk, mogą bliżej poznać założenia reżyserskie, intencje, odniesienia, wymienić opinie, itp. Wiedza ta jest doskonałym narzędziem w późniejszej rozmowie z uczniami oraz zaimplementowaniu tematu przedstawienia do procesu pedagogicznego.

W ofercie Teatru brakuje spektakli, których adresatami są dzieci w wieku do 3 lat, 
tzw. spektakle „najnajowe”. Jest to obecny w teatrach kierunek, rozwijający się równolegle z dziedziną nauki zajmującą się rozwojem psychofizycznym dziecka w kontekście sztuki – pedagogiką teatru. Niestety, obecna baza lokalowa nie daje możliwości tworzenia ciepłej i komfortowej przestrzeni dla takich przedstawień. Repertuar tego rodzaju jest w moim obszarze zainteresowań i zostanie wdrożony, gdy tylko zaistnieją ku temu warunki.

Banialuka, w celu poszerzania doświadczeń, powinna nawiązywać twórczą współpracę z innymi teatrami lalek np. na zasadzie koprodukcji spektakli. Aktualnie prowadzę rozmowy z Wojciechem Brawerem, dyrektorem Teatru Arlekin w Łodzi. Punktem wyjścia jest dla nas przeszłość obu miast związana z przemysłem włókienniczym oraz produkcją filmów animowanych.

Ważna jest również współpraca na gruncie lokalnym. Dobrym przykładem jest planowana kooperacja ze Studiem Filmów Rysunkowych, organizującym Festiwal Filmów Animowanych. Widownia Dużej Sceny może być świetnym miejscem dla prezentacji festiwalowych. Razem z dyrektorem Maciejem Chmielem, widzimy w tej współpracy bardzo duży potencjał, korzystny dla obu instytucji. 

Sezony artystyczne, premiery 2022/2023

Będzie to sezon polskich artystów, interpretujących polskie teksty i adaptacje polskiej literatury.

  • ZAKAZANE DZIECI – opowieść korczakowska. Artura Pałygi, reż. Anna Augustynowicz, dla widzów 13+
  • URODZINY W NIGDYLANDII Marty Guśniowskiej, reż. Agnieszka Błaszczak, dla widzów 5+
  • ŚLUB Witolda Gombrowicza, reż. Agata Biziuk, dla młodzieży i dorosłych
  • ACH, JAK CUDOWNA JEST PANAMA! Janosha, reż. Katarzyna Hora, dla widzów 4+

2023/2024 oraz 2024/2025

Dwa sezony zostaną poświęcone literaturze międzynarodowej, mitom i legendom 
we współczesnych interpretacjach polskich i zagranicznych twórców.

  • JEZIORO ŁABĘDZIE na podstawie baletu Piotra Czajkowskiego, reż. Honorata Mierzejewska-Mikosza, dla widzów 7+
  • O MNIEJSZYCH BRACISZKACH ŚW. FRANCISZKA Marty Guśniowskiej, reż. Jacek Popławski, dla widzów 4+
  • ANTYGONA Sofoklesa, reż. Małgorzata Dębska, dla młodzieży i dorosłych
  • CUDOWNA PODRÓŻ EDWARDA TULANA Kate DiCamillo reż. Katarina Aulitisova, dla widzów 5+
  • PIOTRUŚ PAN, J. M. Barrie, reż. Marek Zakostelecky, dla widzów 7+
  • OPOWIADANIE O MATKACH na podstawie H. Ch. Andersena, reż. Jacek Popławski, dla młodzieży i dorosłych
  • MAŁY KSIĄŻE Antoine de Saint-Exupéry, reż. Filip Jaśkiewicz, dla widzów 12+
  • KWIAT PAPROCI scenariusz i reż. Roksana Miner, dla widzów 8+

2025/2026 oraz 2026/2027

Kolejne dwa sezony będą w większym stopniu poświęcone nowym tekstom. Będzie to czas dla wielkich, europejskich reżyserów, który wypracowali swój oryginalny, różnorodny styl wypowiedzi artystycznej. Mam nadzieję, iż zagoszczą u nas, m. in.:

  • Michel Vogel
  • Duda Paiva
  • Marian Pecko

Zainteresowanie reżyserią wyrazili również polscy twórcy mający dokonania znane ogólnopolskiej publiczności. Są to m.in: 

  • Paweł Aigner
  • Paweł Chomczyk (Grupa Coincidentia)
  • Joanna Gerigh
  • Karolina Maciejaszek
  • Agata Duda-Gracz

Ponadto, wybrani studenci wydziałów reżyserii Akademii Sztuk Teatralnych we Wrocławiu i Akademii Teatralnej w Białymstoku, będą mogli zrealizować w Banialuce swoje spektakle dyplomowe. 

Edukacja i warsztaty

Oferta tego rodzaju, kierowana do dzieci i młodzieży jest stale obecna i cieszy się niesłabnącym powodzeniem. W kolejnych latach będę nadal dbał o to, aby propozycje tego typu były atrakcyjne i pogłębiały u widza wiedzę o teatrze. Jedynym ograniczeniem 
dla różnorodności i ilości oferty edukacyjno-warsztatowej jest brak odpowiednich przestrzeni, w których mogłyby się one odbywać.

Widzę potrzebę uruchomienia warsztatów dla nauczycieli. Chcę w sposób praktyczny przekazywać im informacje o sztuce teatru lalek. Dzięki temu będą mogli sami jako widzowie pełniej skorzystać z oferty teatru. Jednak co ważniejsze, będą mieli możliwość lepszego przygotowywania dzieci do odbioru przedstawień jeszcze przed wyjściem do teatru, 
jak i zaplanowania działań edukacyjnych, będących konsekwencją obejrzenia spektaklu. 
Na przeszkodzie tej aktywności również staje brak odpowiedniej ilości pomieszczeń.

Wprowadzę nową formę zajęć warsztatowych, kierowanych do zespołu artystycznego Banialuki. Aktor musi stale podnosić swoje kwalifikacje, dbać o technikę animacyjną, warunki fizyczne, głos, abstrakcyjne myślenie i świadomość emocjonalną. Dlatego, by móc budować silny zespół artystyczny, będę zapraszał twórców i specjalistów podążających różnymi drogami artystycznymi. Otwarci na przeprowadzenie warsztatów są uznani twórcy polscy 
i zagraniczni - Michael Vogel, Duda Paiva, Natacha Bellova, czy Natalia Sakowicz – wszyscy znani widzom Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Lalkarskiej.

Międzynarodowy Festiwal Sztuki Lalkarskiej

Jest to niewątpliwa wizytówka Banialuki oraz Bielska-Białej. Nie zamierzam zmieniać głównego założenia jakim jest prezentacja najciekawszych światowych spektakli, realizowanych środkami teatru lalek, formy i szeroko rozumianych sztuk wizualnych. Istotny dla mnie jest udział osób młodych, zarówno jako członków przywróconego podczas ostatniej edycji Jury Młodych Krytyków, jak i studentów kierunków artystycznych z Polski i Świata, prezentujących swoje egzaminy, czy biorących udział w warsztatach. 

Chciałbym zwrócić większą uwagę na prezentacje wydarzeń artystycznych odbywające się w przestrzeni miejskiej. Są to zarówno najdroższe jak i (pogodowo) najbardziej ryzykowne punkty repertuarowe. Niemniej ważne jest, aby nie gubiąc nic z funkcji festiwalu jaką jest prezentacja sztuki i spotkanie środowiska lalkarskiego, umożliwić udział w tym święcie jak największej liczbie mieszkańców. Różnorodność i oryginalność form ekspresji ulicznej jest świetnym narzędziem promocji teatru i miasta. Dotyczy to zwłaszcza obchodów XXX edycji festiwalu w roku 2024, wymagających szczególnej oprawy. 

Nie sposób nie odnieść się tu do możliwości rozwoju festiwalu tkwiących w nowej siedzibie. Zyskałby dwie nowoczesne sceny, spełniające oczekiwania światowych grup teatralnych, przestrzenie dla wystaw, wernisaży, czytań performatywnych, konferencji i warsztatów. Zewnętrzna scena letnia byłaby doskonałym miejscem dla pokazów plenerowych.

Finanse i organizacja pracy

Od ponad dwóch lat teatr zmaga się ze znacznym spadkiem dochodów własnych. Głównym źródłem tych problemów jest oczywiście pandemia a wraz z nią twarde lockdowny i ograniczenia dotyczące liczby widzów a szczególnie dzieci. Najliczniejszymi odbiorcami spektakli granych w Banialuce są tzw. grupy zorganizowane. Zamknięcie szkół czy zakaz wychodzenia nałożony na przedszkola, to kolejne odwołane przedstawienia. Z tym większym zadowoleniem należy zauważyć, że teatr zachowuje płynność finansową i realizuje kolejne projekty artystyczne. 

W sezon 2022/2023 teatr wejdzie z nowymi cenami biletów, co w obecnej sytuacji gospodarczej jest niestety koniecznością.  Jest to ruch wymagający mądrego zważenia wielu elementów, należy bowiem pamiętać, że dla widza bilet nie jest jedynym kosztem wyjścia do teatru. Dochodzą do tego jeszcze bilety komunikacji miejskiej lub koszty wynajmu autokaru. Wizyta w teatrze powinna się oczywiście wiązać z wydatkiem; w ten sposób mieszkańcy biorą czynny udział we współfinansowaniu kultury w mieście. Należy jednak mieć na uwadze ogromne różnice w dochodach rodzin - zbyt wysoka cena biletu na spektakl nie może być źródłem wykluczenia widza, a w szczególności dziecka z uczestnictwa w kulturze. 

Ogromnym i wciąż powracającym problemem jest spłaszczanie się struktury wynagrodzeń, dotyczące szczególnie osób pracujących na stanowiskach kierowniczych, czy osób będących specjalistami w swej dziedzinie (np. pracownie teatralne). W ostatnim czasie nastąpiła duża rotacja na stanowiskach pracy. Kolejne podwyżki pensji minimalnej planowane na rok 2023, zapewne pogłębią tę tendencję. 

Nie ograniczam się tylko do diagnozowania problemów, staram się również im zaradzić rozsądnie gospodarując budżetem, pozyskując sponsorów, mecenasów oraz otrzymując dofinansowania z różnych programów grantowych. Moja trzyletnia dyrektura udowadnia, że pomimo niesprzyjających warunków, można działać, produkować premiery 
i eksploatować spektakle, dodając do tego również całkiem nowe, okołoteatralne aktywności. 

Planując od strony finansowo-organizacyjnej działanie teatru w kolejnych pięciu latach, jestem świadom, że trudna sytuacja ekonomiczna, pandemiczna, jak i związana ze światowym bezpieczeństwem, utrzyma się, a teatry będą niestety nadal ostatnimi beneficjentami polepszającej się ewentualnie kondycji finansowej kraju. Tym, czego teatrowi teraz najbardziej potrzeba jest stabilność (przede wszystkim budżetowa), przewidywalność w zakresie finansów, zarządzania jak i organizacji pracy. 

To właśnie organizacja pracy, obok trudności lokalowych, jest kolejnym elementem, koniecznym do zreformowania. W efekcie oszczędności poczynionych lata temu i ograniczeniu liczby etatów, teatr nie dysponuje stanowiskami, mającymi strategiczny wpływ na działalność artystyczną. W Banialuce nie ma m.in. stanowiska inspicjenta, garderobianej, niezbędni są dodatkowi elektroakustyk i montażysta sceny. Wielką bolączką dla teatru grającego przede wszystkim dla dzieci jest brak na stałe zatrudnionych szatniarek i sprzątaczek. W zeszłym roku dokonałem zmian w regulaminie organizacyjnym, porządkując kwestie dotyczące pracowni teatralnych oraz działu technicznego, robiąc to, co jest możliwe w ramach istniejącego stanu osobowego. W kolejnych latach będę zabiegał o stopniowe zwiększanie liczby etatów. 

W ostatnim czasie ujawniły się niestety problemy dotyczące zespołu artystycznego. Widoczne są głębokie podziały i pretensje. Część zespołu pozwoliła sobie na przekroczenie granic, dotyczących zasad etyki zawodowej i norm wynikających bezpośrednio ze stosunku pracy. Zachowania te miały o tyle cięższy wymiar, że odnosiły się również do prób kreowania negatywnego wizerunku teatru także na gruncie krajowym. Insynuacje i pomówienia (nie poparte zresztą dowodami i obalone podczas przeprowadzonych kontroli) i wzajemna niechęć, działają destrukcyjnie na pracę artystyczną, jak i na całość funkcjonowania Teatru. Pomimo tych trudności, udało mi się doprowadzić do realizacji wszystkich zaplanowanych premier, przeprowadzić XXIX edycję Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Lalkarskiej oraz wzbogacić dorobek Teatru o dodatkowe aktywności artystyczne. Taki stan nie może być jednak tolerowany. Konieczne jest zdiagnozowanie problemu, redefinicja celów i przebudowa zespołu. O konieczności przygotowania i przeprowadzenia zmian, świadczą również fakty, iż w ciągu pięciu lat kolejne osoby osiągną wiek emerytalny, mogą również nastąpić odejścia osób niezmiennie zgłaszających niezadowolenie z warunków finansowych. Wychodząc temu naprzeciw, przyjąłem na etaty dwójkę studentów kończących trzeci rok edukacji w Akademii Teatralnej w Białymstoku. Są to zdolni, młodzi ludzie, którzy postanowili kontynuować edukację w Banialuce. Mając na uwadze dobro Teatru i ciągłość pracy twórczej, przygotowuję się do dalszej przebudowy zespołu. 

Nowa siedziba Teatru Lalek Banialuka

Aktualna siedziba teatru lata świetności ma już dawno za sobą. Nie spełnia już nowoczesnych założeń i norm wymaganych dla budynków użyteczności publicznej. W Banialuce funkcjonuje wysłużona i odbiegająca od zalecanych standardów funkcjonowania, instalacja ppoż., zaś winda towarowa łącząca sceny, magazyny i pracownie teatralne, pochodzi z roku 1974. Konstrukcja obiektu nie pozwala na jego odpowiednie dostosowanie dla osób ze szczególnymi potrzebami (w tym m.in. osób z niepełnosprawnościami, osób starszych, matek z małymi dziećmi, osób ze spektrum autyzmu itp.). Wysłużone elementy coraz częściej ulegają awariom. Głównymi odbiorcami oferty instytucji są grupy przedszkolne i szkolne. Brak parkingu, zwłaszcza dla autokarów, wpływa niekorzystnie na wygodę i bezpieczeństwo dzieci. Pandemia uświadomiła jeszcze dobitniej potrzebę posiadania również sceny plenerowej, niepodlegającej obostrzeniom. Taki stan rzeczy powoduje, że dalszy rozwój instytucji i jej dostosowanie do oczekiwań współczesnych widzów są niemożliwe. Śmiało można stwierdzić, że doszliśmy do ściany, a konsekwencją samego tylko trwania będzie stopniowy zastój, kostnienie i atrofia. 

Konieczność zmiany wskazują również okoliczności zewnętrzne - nowe inwestycje w kulturę w Bielsku-Białej. Innowacyjne konstrukcje z nowoczesnym wyposażeniem sfinansowane przez kapitał prywatny (Cavatina Hall), czy dzięki środkom MKiDN (Studio Filmów Rysunkowych), umniejszają atrakcyjność niemodernizowanych przez lata instytucji. Doprowadzenie do powstania nowego gmachu Teatru Lalek Banialuka w nowej lokalizacji, jest najważniejszym z wyzwań na kolejne lata. 

Podsumowanie

Banialuka jako jeden z dwóch profesjonalnych teatrów w mieście i jedyna tego typu instytucja w promieniu 70 km, ma obowiązek zmieniać się i rozwijać, podążając w nowych artystycznych kierunkach. Będzie teatrem prezentującym oryginalną, ciekawą sztukę, tworzoną z myślą o widzach w każdym wieku. Poza codzienną działalnością artystyczną (tj. setkami przestawień, dla kilkudziesięciu tysięcy widzów rocznie), czekają nas również wyjątkowe wydarzenia: uroczyste obchody 75-lecia Banialuki w październiku tego roku, jubileuszowa - XXX edycja Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Lalkarskiej w maju 2024 r., zaś rok 2027 przyniesie kolejny jubileusz i obchody 80. rocznicy istnienia teatru. Zatem przede mną i całym teatrem pięć pracowitych i twórczych lat.